TOP 5: szwedzkie wynalazki
Na pewno nieobce są Wam nazwiska Nikoli Tesli, Aleksandra Grahama Bella czy Thomasa Edisona. Pewnie słyszeliście też o Linneuszu czy Celsjuszu, ale może niekoniecznie o tym, że byli oni Szwedami. Dzisiaj w TOP 5 dowiecie się o tym, jak powstały jedne z najlepszych, najważniejszych i najpopularniejszych szwedzkich wynalazków.
1. Säkerhetständstickan
Zapałka sama w sobie nie jest wynalazkiem szwedzkim, natomiast bezpieczna zapałka już tak. Pierwsze europejskie zapałki produkowano z fosforem białym, który jest silnie trujący i niezwykle łatwopalny – często dochodziło do wypadków, w których zapałka otarła się o jakąś powierzchnię i od razu się zapalała. Wszystko zmieniło się w 1844 roku kiedy to szwedzki chemik, Gustaf Erik Pasch opatentował säkerhetständstickan (zapałkę bezpieczeństwa). Zmienił się skład główki zapałki a także sposób, w jaki można ją rozpalić, który znamy do dziś – chodzi o potarcie główki zapałki o szorstki pasek znajdujący się z boku opakowania. To właśnie w Szwecji zastosowano po raz pierwszy nieszkodliwy dla zdrowia fosfor czerwony. Rok później, w 1845, Johan Edvard Lundström i jego brat Carl Frans Lundström otworzyli Jönköpings Tändsticksfabrik i udoskonalili wynalazek Pascha. Przez długi czas bezpieczne zapałki były głównym produktem eksportowym Szwecji i stały się symbolem Jönköping.
2. Dynamiten
Nie mogłam stworzyć tej listy bez wspomnienia najsłynniejszego być może Szweda, o którym pisze się w podręcznikach od szwedzkiego, i który co roku jest wspominany w związku z prestiżową nagrodą naukową… Tak, chodzi o Alfreda Nobla! Ten niezwykły wynalazca i poliglota zapisał się na zawsze w historii nie tylko ze względu na ufundowaną przez siebie nagrodę, ale przede wszystkim jako ktoś, kto zrewolucjonizował rynek budowniczy. Wcześniej jako środka kruszącego góry używano nitrogliceryny. Problem stanowił fakt, że nitrogliceryna jest cieczą, która jest niezwykle wrażliwa na wstrząsy. Transportowanie nitrogliceryny było więc bardzo niebezpieczne i często kończyło się tragicznie. W 1866 Alfred Nobel dokonał rewolucji dzięki swojemu wynalazkowi – dynamit pozwalał na bezpieczne transportowanie nitrogliceryny, zachowując jej pełną siłę wybuchu. Dynamit jest odporny na wstrząsy i uderzenia, co znacznie ułatwia jego wykorzystanie w budownictwie. Już w 1868 produkowano ponad 1000 ton rocznie.
3. Trepunktsbältet
Kontynuując temat bezpieczeństwa – chociaż pas bezpieczeństwa nie jest szwedzkim wynalazkiem, to już jego trzypunktowa forma, którą stosujemy w samochodach do dziś – tak. W 1958 Nils Bohlin rozwinął amerykański patent z 1951. Już rok później Volvo wyposażyło swoje samochody Volvo Amazon i Volvo PV 544 w tenże pas bezpieczeństwa jako podstawową część wyposażenia. Szwecja stała się światowym liderem w bezpieczeństwie na drodze i w samochodach. Wynalazek Bohlina zmniejsza ryzyko doznania silnych obrażeń w wypadku o 50%. Dla porównania: dwupunktowy pas bezpieczeństwa działa w 20% przypadków.
4. Pacemakern
Sztuczny rozrusznik serca wszczepiany w ciało chorego to również wynalazek szwedzki! Sam pomysł na stymulację serca impulsami elektrycznymi pojawił się wcześniej w Wielkiej Brytanii i Australii, ale to dopiero Szwedzi w Karolinska Institutet w Solnie dokonali rewolucji. W 1958 roku chirurg Åke Senning dokonał operacji wszczepienia rozrusznika zaprojektowanego przez wynalazcę Rune Elmqvista. Rozrusznik zawiódł po trzech godzinach. W 1960 ulepszona wersja projektu Elmqvista została wszczepiona pacjentowi w Montevideo w Urugwaju i przetrwała 9 miesięcy – pacjent zmarł wtedy z przyczyn niezwiązanych z chorobą sercową. Swojego największego sukcesu nie było Senningowi i Elmqvistowi dane zobaczyć – Arne Larsson w ciągu swojego życia nosił w sobie aż 26 rozruszników serca, pierwszy wszczepiony mu został w 1958 roku przez samego Senninga. Larsson przeżył wynalazcę i chirurga i zmarł w wieku 86 lat w 2001. Trudno dziś sobie wyobrazić życie bez rozrusznika serca, który rocznie ratuje i wspomaga życie setek tysięcy ludzi.
5. Grad Celsius
I na koniec coś, co z bezpieczeństwem nie ma zbyt wiele wspólnego, ale jest czymś, bez czego byłoby dziś dziwnie… Chodzi o wspomnianego we wstępie Celsjusza i jego skalę. Może się nam to wydawać dziwne, ale w pierwszych latach stosowania termometrów nie było konsensusu co do skali mierzenia temperatury. W 1724 powstała skala Fahrenheita, która do dziś jest używana w Stanach Zjednoczonych. Anders Celsisus mierzył temperaturę wrzenia i zamarzania wody w normalnych warunkach ciśnienia atmosferycznego. Opublikował wyniki swoich pomiarów w 1742, na dwa lata przed swoją śmiercią. Jego skala przyjmowała 0 °C za punkt wrzenia wody, a 100% za punkt zamarzania. Skala została odwrócona z inicjatywy Linneusza, stopnie na skali nazwano celsjuszami, a termometry działające zgodnie z ideą szwedzkiego wynalazcy używamy do dziś.
Kto by pomyślał, że to właśnie Szwedom zawdzięczamy tak wiele ikonicznych, kompletnie niezbędnych w dzisiejszym świecie wynalazków. Lista absolutnie nie wyczerpuje tematu i na blogu na pewno pojawi się więcej wpisów o szwedzkich naukowcach. Tymczasem widzimy się jutro w quizie 😊 Vi ses!
Tekst: Anna Hamanowicz